Alisa van de Haar: ‘Mensen met talige competenties hebben altijd een heel belangrijke rol in de maatschappij gespeeld’
Wie hielden zich tussen 1550 en 1650 professioneel bezig met taal? En wat leverde die taalsector financieel op? Universitair docent Alisa van de Haar ontvangt een ERC Starting Grant om de situatie in Noordwest-Europa tussen 1550 en 1650 in kaart te brengen.
Tolk, journalist of AI-specialist: studenten Franse Taal en Cultuur komen na hun afstuderen in allerlei taalgerelateerde functies terecht. Toch krijgt Van de Haar nog regelmatig de vraag wat haar studenten nou kunnen met hun opleiding. ‘Zelfs onze eigen studenten weten soms niet zo goed te verwoorden wat de waarde en het belang van hun opleiding is’, vertelt ze. ‘Ondertussen zien we dat onze alumni ontzettend waardevolle beroepen uitoefenen waar hele delen van de samenleving afhankelijk van zijn en waar de economie voor een deel op draait.’
Hele talensector in kaart
Het bracht haar op het idee om te onderzoeken hoe dit historisch zat. ‘Met mijn ERC-project wil ik laten zien dat mensen met talige competenties altijd een heel belangrijke rol in de maatschappij hebben gespeeld.’ Specifiek zoomt ze daarbij in op het Noordwest-Europa van 1550 tot 1650, toen een snelle groei van de drukkerij-industrie, het taalonderwijs en de administratieve bureaucratie kansen creëerde voor mensen met talige talenten, terwijl religieuze ontwikkelingen ervoor zorgden dat de positie van volkstalen veranderde: protestanten stonden over het algemeen anders tegenover teksten in de volkstaal dan katholieken.
Nieuw aan Van de Haars onderzoek is dat zij gaat kijken naar alle mensen die werkten met taal, in plaats van zich te focussen op één beroepsgroep of gilde. ‘Je ziet in de praktijk dat al die beroepen heel nauw met elkaar verbonden waren. Naast docent Frans waren ze bijvoorbeeld ook vertaler. Of ze werkten eerst als secretaris en daarna als bibliothecaris.’ Van de Haar noemt al die verschillende talige beroepen samen de ‘talensector’. ‘Door ze bij elkaar te nemen, kun je het belang van talige kennis uitlichten.’
Vrouwen, gilden, geld en representatie
Wat ook opvalt wanneer je in het algemeen naar de talensector kijkt, is de aanwezigheid van vrouwen. Van de Haar: ‘Een van mijn centrale hypothesen is dat talenkennis vrouwen de mogelijkheid bood om intellectueel werk te doen. Zij konden niet naar de universiteit, maar we weten dat bijvoorbeeld in de Lage Landen de geletterdheid onder vrouwen heel hoog was. Vrouwen werkten regelmatig als docent Frans en dienstmeisjes die verschillende talen spraken waren heel gewild, omdat ze dan ook konden tolken. Tot nu toe is er echter vooral onderzoek gedaan naar individuele vrouwen die opvielen. Een van de promovendi zal daarom dieper ingaan op hun positie in het algemeen. Dat is een van de dingen die ik het leukst vind aan het project: dat ik de kans krijg een team samen te stellen en te begeleiden, inclusief promovendi.’
Dat team zal verder gaan bestaan uit een promovendus die zich focust op gilden die gelieerd waren aan de taalsector. ‘Waarschijnlijk zijn veel taalprofessionals deels onderbelicht gebleven, omdat ze zich nooit hebben verenigd in één gilde, zoals de textielarbeiders hebben gedaan,’ licht Van de Haar toe. ‘We zien wel soms een gilde voor secretarissen of een voor taaldocenten, maar die vereniging verschilt sterk per stad.’
Een postdoc gaat dieper in op de vraag wat de talensector financieel opleverde en wat je er als individu kon verdienen, terwijl Van de Haars eigen focus komt te liggen op de representatie van de talige professionals. ‘Ik wil weten hoe zij zichzelf beschreven, of ze zichzelf zagen als deel van een groter geheel en of ze hun talige vaardigheden ook gebruikten om zichzelf te profileren’, legt ze uit. ‘Als team zullen we daarnaast een database maken van al deze taalprofessionals in Noordwest-Europa, zodat we een beter overzicht krijgen wie waar werkzaam was.’ En wie weet halen haar huidige studenten er ook nog inspiratie uit voor hun verdere carrière.