Collegecolumn: Praat mee over academische vrijheid
Onze academische vrijheid is een groot goed. De vrijheid om naar eigen inzicht onderzoek uit te voeren, onderwijs in te richten en onderzoeksresultaten te publiceren is cruciaal voor de kwaliteit van ons werk. Maar die vrijheid staat in toenemende mate onder druk. Wat betekent dat voor onze universiteit? Praat erover mee in onze dialoogsessies.
In deze rubriek geven Annetje Ottow, Hester Bijl en Martijn Ridderbos een kijkje achter de schermen bij het College van Bestuur van de Universiteit Leiden. Hoe ziet hun werk eruit? Waar zijn ze enthousiast over? Wat zijn uitdagingen die ze tegenkomen? Het bouwen aan een gezonde, betrokken en lerende organisatie begint met het delen van wat je bezighoudt. Deze keer is het de beurt aan Hester Bijl.
Directe inbreuk
Helaas staat de academische vrijheid onder druk, en niet alleen in Leiden. Denk aan het plan van demissionair minister Dijkgraaf van OCW om anderstalige opleidingen te verplichten Nederlandstalige vakken in het curriculum op te nemen. Dit is een directe inbreuk op de vrijheid om je eigen onderwijs in te richten en op de autonomie van onze instelling.
Ook bij het debat over het wel of niet verbreken van onze banden met de fossiele industrie speelt academische vrijheid een rol. Want is er academische vrijheid als je samenwerkingspartners verbiedt of bepaalde vragen niet meer mag stellen? Zo werd de vraag ‘Onder welke voorwaarden zou je kunnen samenwerken’ tijdens ons debat op 27 september onder luid gejoel geboycot door een groep aanwezigen. En dat terwijl ook dat soort vragen ruimte verdienen in een vrije academische omgeving. Gelukkig voelden anderen uit de zaal zich nog steeds vrij genoeg om hun mening te uiten, want juist door discussie te voeren over dit soort moeilijke onderwerpen kun je verder komen.
Academische vrijheid vraagt actieve inzet en discussie
Er zijn nog veel meer voorbeelden te noemen waarbij de definitie en reikwijdte van academische vrijheid ter discussie staan. De krapte in middelen en tijd voor ongebonden onderzoek, het grimmige debat op sociale media en het gewapende conflict en aanhoudende geweld in Israël en Palestijnse gebieden.
Dat blijkt ook uit diverse rapporten over dit onderwerp, bijvoorbeeld van De Jonge Akademie, de KNAW en de League of European Research Universities. Deze gaan in op de betekenis, grenzen, kansen, bedreigingen, en de dilemma’s rond academische vrijheid.
Persoonlijk vind ik het rapport van de Commissie Stolker en het boek Academische vrijheden in Nederland sterke bijdrages. Waar het rapport van de Commissie Stolker stelt dat academische vrijheid actief bewaakt en bevorderd moet worden door ons allen – studenten, medewerkers, leidinggevenden, bestuurders, en de overheid – zet het boek Academische vrijheden in Nederland dilemma’s centraal van wetenschappers. Dergelijke publicaties laten zien dat wij gezamenlijk het gesprek over de definitie, reikwijdte en de dilemma’s van academische vrijheid moeten blíjven voeren.
Vrijheid in de Leidse gemeenschap
Ik heb vanuit die gedachte vorig jaar het Kernteam Academische Vrijheid ingesteld, een team van vijf hoogleraren dat zich actief met dit onderwerp bezighoudt. Zij hebben de opdracht om te onderzoeken wat academische vrijheid vraagt van onze universiteit, als bolwerk van vrijheid. Ook bekijken ze hoe het thema academische vrijheid ervaren wordt door de Leidse academische gemeenschap en of het onder druk staat.
Het kernteam heeft al veel waardevolle gesprekken gevoerd en daaruit verschillende dilemma’s vastgesteld. Deze staan centraal in dialoogsessies die voor al onze studenten en medewerkers toegankelijk zijn. Deze bijeenkomsten bieden rust en ruimte om met elkaar in een veilige omgeving deze thematiek verder te onderzoeken.
De eerste dialoogsessie wordt op 10 november gehouden in Leiden en gaat over de vraagstelling: ‘Zijn er vragen die op de universiteit niet gesteld mogen worden?’ Er zijn nog plekken beschikbaar, dus meld je vooral aan!
Herken jij je in dit verhaal? Of deel je graag jouw inzichten of ervaringen naar aanleiding van deze column? Stuur dan een mail naar h.bijl@cvb.leidenuniv.nl.