Kabinetsval geen verrassing: ‘Gebrek aan leiderschap en beleid’
De val van kabinet-Schoof komt niet als verrassing voor Arco Timmermans, expert in public affairs. Hij adviseerde ruim een jaar geleden informateur Kim Putters en gaf toen al aan dat een werkbaar kabinet alleen mogelijk zou zijn als partijen hun verantwoordelijkheid nemen.
We spraken elkaar vorig jaar tijdens en na de formatie. Je had het toen al over een ‘ongebruikelijk’ kabinet.
‘Het hing vanaf het begin al in de lucht. Ik dacht: óf de PVV stapt eruit óf een andere partij wil niet meer verder met de PVV.’
Het werd dus dat eerste en we gaan weer naar de stembus.
‘Toen het nieuws binnenkwam vanochtend dacht ik al: het zou bijzonder zijn als er géén verkiezingen komen, want dat zou dan voor het eerst zijn sinds ‘67. Toen was er een kabinetscrisis: de Nacht van Schmelzer, een historisch moment. De KVP trok toen de stekker eruit en er kwam een nieuwe coalitie zonder verkiezingen. Er is afgesproken dat dat niet meer ging gebeuren. Sindsdien volgen er bij een kabinetscrisis altijd verkiezingen.’
Twee coalitiepartijen suggereerden nog dat een doorstart wel mogelijk was.
‘Maar dan zou het een minderheidskabinet worden. Ik snap dat NSC dit wilde, want als er verkiezingen komen dan is het einde verhaal, dachten ze vast. Een minderheidskabinet zou het moeten hebben van de steun in de oppositie.’
Je had eerder al weinig vertrouwen in het nieuwe kabinet.
‘En ik was niet de enige. Deze coalitie kon alleen maar levensvatbaar zijn als de fractieleiders niet te hard van stapel liepen – en zeker niet als het ware oppositie voerden vanuit de Kamer terwijl ze in de coalitie zaten, want dat deed Wilders. Daarom valt het kabinet. Het laat ook zien dat je op deze manier geen stabiel kabinet overeind kunt houden. En het helpt niet dat de premier zelf nauwelijks iets te zeggen heeft – daardoor ontbreekt een belangrijke verbindende factor. Zo’n kabinet wordt volledig afhankelijk van de grillen van partijleiders in de Kamer. Daarom noemde ik het eerder al een superparlementair kabinet: volledig afhankelijk van steun in de Kamer – en dat is gebleken. De grootste partij bleef alleen maar oppositie voeren. Fleur Agema (minister van Volksgezondheid) was eigenlijk verrassend lekker bezig, moet ik zeggen.’
Zie ook: 'The only stable factor was political instability'
Bestuurskundedocent Lars Brummel was te zien op de Franse tv-zender France24. Bekijk het interview.
Ja? Vertel.
‘Het zou mij niet verbazen als er binnen de PVV veel wrevel ontstaat en dat iemand als Agema denkt: mooi, tijdje minister kunnen zijn. Maar Agema heeft laten zien dat zij ministerwaardig is, een minister die wat voor elkaar wilde krijgen en dat ook heeft gedaan. Bij de PVV zie je veel politics without policy: onderwerpen op de agenda met veel kabaal, maar waar geen beleid uit voortkomt. Kijk naar de rol van Faber en Wilders in de Kamer. De enige die echt iets aan beleid heeft geleverd, is Agema. Om die reden kan het ook zijn dat er binnen de PVV prominenten zijn die denken van: Wilders, je gaat te ver. Of Agema dicht bij Wilders zal blijven staan, is zeer de vraag. Althans, als zij haar eigen beleidsprestaties serieus neemt. Ze heeft een aantal dingen op de rails gezet en ik kan me voorstellen dat het zuur is omdat die klus nog lang niet klaar is.’
Denk je dan aan een andere partij?
‘Het kan zijn dat er PVV’ers zijn die beleid even belangrijk vinden als politiek, en op zoek gaan naar een partij die wel verantwoordelijkheid wil nemen. Dat kan ook nog gebeuren en dan ontstaat er een splitsing in de PVV.’
Even afwachten dus.
‘Ja. Wat hier pijnlijk duidelijk wordt, is dat premier Schoof zich opstelt als iemand die slechts een akkoord uitvoert – en dat zelf ook toegeeft. In deze tijd waarin Nederland juist behoefte heeft aan een sterke leider, is dat zorgwekkend. Als dat niet van de grond komt, dan is het kabinet eigenlijk niets waard. Dat zien we nu gebeuren, en dat is bijzonder pijnlijk op het internationale toneel – zeker in aanloop naar de NAVO-top. Het kost Nederland niet alleen geld, maar ook geloofwaardigheid.’
Ja, het is wel een timing, weken voor de NAVO-top.
‘Dan zie je hoe groot de gevolgen zijn van politics without policy, het kabaal maken en oppositie voeren. Ik ben benieuwd hè, wanneer de verkiezingen dan ook komen, in hoeverre de mensen in Nederland de PVV hiervoor gaan belonen. In de internationale literatuur staat dat wie de coalitie breekt, de prijs betaalt: the breaker pays. Kiezers willen sterke partijleiders - populisme is natuurlijk niet voor niks heel erg in opkomst al 10-15 jaar - en beoordelen partijen niet alleen maar op verantwoordelijkheid. In recente opiniepeilingen zagen we al dat er een weg terug naar het midden was en dat kiezers het hadden gehad met nieuwe partijen. Wat bereikten de boeren nou eigenlijk met dit kabinet? En op meer grote thema’s is nauwelijks iets bereikt. Als je beleidsverwachtingen hebt, kun je lang wachten.’
De PVV gaf aan strengere asielmaatregelen te willen, een week geleden nog.
‘Dat is de oppositierol spelen. Soms worden mensen wijzer, genuanceerder, milder, bestuurlijker, verantwoordelijker. Bij populisme worden ze alleen radicaler, en Wilders zet zijn eigen partij in zijn hemd en de ministers al helemaal. Ik ben wel benieuwd hoe de kiezer dit gaat beoordelen. Krijgt de PVV een beloning of worden ze afgestraft? Waar beoordelen mensen nou eigenlijk partijen op: serieus zijn en de verantwoordelijkheid nemen of zeggen waar het op staat? Als ik kijk naar hoe gepolariseerd Nederland is, ook maatschappelijk, dan is er voldoende ruimte voor blijvende steun voor de PVV. Er zijn partijen die nu zoiets hebben van: aanstaande verkiezingen leveren ons winst op, en we kunnen de plek die we nu zijn verloren aan NSC, innemen. Denk aan GroenLinks-PvdA of CDA.'
En bij wederom winst PVV?
'Als de PVV nog veel groter wordt, dan krijgen we een nog pijnlijker situatie want er is geen partij meer die met de PVV in zee zal gaan. Eigenlijk manoeuvreert de PVV zich in een permanente oppositierol, daar horen ze dan kennelijk in thuis.’