Minder mens maken: hoe studenten elkaar afwijzen bij het hospiteren
Afgewezen worden doet pijn, maar iemand moeten afwijzen evengoed. Sociaal psychologen ontdekten dat studenten op hospiteeravonden de ander ‘dehumaniseren’ om zo’n afwijzing makkelijker te maken. Dat klinkt misschien ernstig, maar volgens de onderzoekers is het ook logisch.
Het is moeilijker dan je denkt: deelnemers vinden voor onderzoek naar sociale buitensluiting. ‘De ander buitensluiten doen we niet graag,’ verklaart sociaal psycholoog Gert-Jan Lelieveld. ‘Over het algemeen ervaren we als mensen een sterke inclusie-norm; van jongs af aan leren we dat het onaardig is om een ander buiten te sluiten en voelen we ons daar ongemakkelijk bij.’ Omdat het lastig is om mensen in het lab zover te krijgen de ander vrijwillig af te wijzen, besloten Lelieveld en zijn collega’s daarom op onderzoek uit te gaan in situaties waar die afwijzing onvermijdelijk is. Bijvoorbeeld studentenhuizen met één beschikbare kamer en tien kamerzoekende studenten.
Dehumaniseren
Hoe doen mensen dat, anderen afwijzen? Om daar achter te komen woonden de onderzoekers hospiteeravonden bij van 15 Leidse studentenhuizen. Toen de gesprekken met de huizenzoekers erop zaten, kregen de in totaal 130 bewoners van de studentenhuizen elk apart enquêtes voorgelegd. Lelieveld: ‘Eén daarvan was een gevalideerde vragenlijst die de mate van dehumanisering meet. Dehumaniseren is het ontkennen van de menselijkheid in de ander, vaak als rechtvaardiging voor geweld of buitensluiting. Het gebeurt in oorlogen, discriminatie of bij pesterijen of het schoolplein. ‘Door iemand te dehumaniseren, schep je afstand tot de ander waardoor het makkelijker wordt iemand af te wijzen.’
'Door iemand te dehumaniseren, schep je afstand en wordt het makkelijker iemand af te wijzen'
Robot
Terwijl de studenten dachten aan hun minst en meest favoriete kandidaat van de avond, vulden ze de vragenlijst in. ‘De enquête bestond uit soms best wel maffe vragen als: Ik zie de ander meer als robot dan als mens. Maar ook vragen als: Ik zie de ander als een warm en empathisch persoon.’ Na analyse bleek dat de studenten de mensen die zij van plan waren af te wijzen, significant negatiever beoordeelden en als ‘minder mens’ zagen dan hun favoriete kandidaten.
Appje of belletje
Ook werden de studenten gevraagd naar hoe zij van plan waren de ander af te wijzen: met een telefoontje, of toch een snel appje? ‘Daaruit bleek dat de studenten degenen die ze wilden gaan afwijzen, vaker via onpersoonlijke communicatiemiddelen op de hoogte wilde stellen, zoals een app of e-mailtje.’ Degene over wie ze enthousiast waren, konden wel een persoonlijk belletje verwachten. ‘Ook daarin zie je dus dat studenten voor een afstandelijker communicatiemiddel kozen, vermoedelijk om zo de afwijzing voor henzelf emotioneel makkelijker te maken.’
Hoe de groep studenten vervolgens samen tot een definitieve keuze zijn gekomen, hebben de onderzoekers niet gemeten. Lelieveld: ‘We wilden echt zuiver in kaart brengen welk proces mensen zelf doormaakten, en hebben verder niet gekeken naar de onderlinge groepsdynamiek.’
'Ook artsen zetten patiënten soms op afstand om hun werk beter uit te voeren'
Geen zorgen
De deelnemende studenten hebben de uitslag van het onderzoek nog niet onder ogen gezien, maar volgens Lelieveld hoeven ze zich niet direct zorgen te maken over hun morele kompas. ‘Op het eerste gezicht is de conclusie misschien even schrikken, maar wat we juist zagen is dat mensen die hoog scoorden op afwijzings-aversie, dus die het lastig vinden om af te wijzen, de ander vaker dehumaniseren. Dat wijst er op dat het een hulpmiddel is om te kunnen doen wat je eigenlijk niet wilt doen.’ Dehumaniseren is namelijk niet per definitie slecht. Lelieveld: ‘Van artsen is ook bekend dat, om hun werk beter uit te oefenen, ze patiënten soms ook op die manier op afstand zetten. Té empathische artsen kunnen minder goed zijn in hun werk.’ Deze vorm van dehumaniseren is dus, in sommige gevallen, meer dan menselijk.
Meer lezen over dit onderzoek?
Dit onderzoek is als paper onlangs gepubliceerd in Current Research in Ecological and Social Psychology. Het paper, You are not selected: Two field studies on the association between dehumanization and social rejection, is geschreven door Gert-Jan Lelieveld, Marret Noordewier, Frank Doolaard en Eric van Dijk.