Hoe kan lokaal beleid bijdragen aan mondiale duurzaamheidsdoelen?
De uitdagingen om tot een duurzame samenleving te komen zijn groot en nieuw. Maar aan de inzet van de gemeenten ligt het niet. Die zijn allemaal voortvarend aan de slag, concluderen professor Eefje Cuppen en Lian Merkx, programmamanager Energie voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Om lokale kennis en ideeën uit te wisselen over wat wel en niet werkt in de energietransitie organiseren de universiteit en VNG 14 april het congres ‘Liveable Planet: Lokaal beleid voor een leefbare planeet’.
Twee jaar nu draait het programma Liveable Planet op de Universiteit Leiden. En inmiddels doen alle faculteiten mee en wordt er stevig gebouwd aan een nieuw interfacultair onderzoek over duurzaamheid. ‘Het is voor ons onderzoekers heel interessant om samen al die kennis bij elkaar te schrapen en te kijken hoe dit elkaar kan versterken’, vertelt professor Eefje Cuppen die namens Bestuurskunde in het kernteam zit. ‘Maar behalve interessant is het ook hard nodig. Want een duurzame samenleving maken, is heel complex. Alle mensen moeten over de schutting kijken. Anders komen we er niet.’
Brede blik
Liveable Planet maakt dat concreet in twee living labs. Een in de Vrouw Vennepolder in Oud Ade en één in Den Haag. Op die plekken onderzoeken master-studenten wat de opgave is, welke partijen daarbij een rol spelen en wat mogelijke oplossingen zijn. De living labs hebben allebei een ander karakter. De een is in een natuurlijke omgeving de ander in een stedelijke. ‘Dat verschil zul je ongetwijfeld terug zien in de onderzoeksvragen. Maar alle disciplines zijn overal nodig. Die brede blik maakt het juist zo interessant want daar komen nieuwe zienswijzen, nieuwe strategieën, uit voort.’
'Gemeenten hebben een enorme opgave. Dat zij die opgave in samenhang proberen op te lossen is nieuw.'
Lokaal niveau
De gemene deler in al het onderzoek is het lokale niveau, vertelt Cuppen. ‘Daar vinden al die verschillende disciplines elkaar en komen alle duurzaamheidsvraagstukken samen. De energietransitie, aanpassingen aan de klimaatverandering, de stikstofproblematiek, de woningbouwopgave, de mobiliteitsproblemen, de sociale ongelijkheid. Het moet allemaal op dezelfde postzegel, en de middelen van gemeenten zijn vaak ook beperkt. Gemeenten hebben dus een enorme opgave. En dat zij die opgave in samenhang proberen op te lossen is nieuw. Dat is nog nooit eerder gedaan.’
Kennis delen
Een ander doel van Liveable Planet is kennis delen over de duurzaamheidstransities en bij elkaar brengen wat er al gebeurt. Daarvoor organiseert de universiteit samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) op 14 april een congres in museum Volkenkunde voor politici, ambtenaren, studenten en andere mensen die betrokken zijn bij lokaal duurzaamheidsbeleid. Het congres biedt overzicht en inzicht in de duurzaamheidsdoelen waar lokaal aan bijgedragen kan worden. Wat werkt wel en wat niet?
Cuppen is onder de indruk van wat er lokaal op het gebied van duurzaamheid gebeurt. ‘We gaan op veel punten te langzaam in Nederland maar veel gemeenten, niet alle, zijn heel vooruitstrevend aan de slag.’
Russisch gas
Lian Merkx, programmamanager Energie bij VNG deelt die opvatting. ‘In vergelijking met vijf à tien jaar geleden gaan een aantal ontwikkelingen echt heel snel. Er is geen gemeente meer die denkt dat het niet hoeft, die energietransitie. Iedereen is goed aan de slag en het gezamenlijke ambitieniveau is indrukwekkend. De plannen (zoals de Transitie Visies Warmte en RESsen) zijn toereikend en die zijn ook nog eens binnen de gestelde termijnen opgesteld. Dus dat is echt heel positief.’
De uitvoering, weet Merkx, is in de praktijk altijd lastiger. ‘Temeer daar iedereen nu wil versnellen om niet langer afhankelijk te zijn van Russisch gas voor hun energievoorziening. Dat vraagt immens veel van gemeenten, netbeheerder, aannemers, techneuten, tekenaars, en al die andere handen die nodig zijn voor de inpassing. De druk gaat dus omhoog maar de arbeidsmarkt kan dat niet aan. Dat is wel een zorg.’
Kennis ontwikkelen en daar een praktisch uitvoerbare slag op maken zoals de universiteit doet met haar Living Labs juicht Merkx dan ook toe. ‘Dat een universiteit als Leiden het over de volle breedte praktisch aanvliegt is nieuw en interessant. Ik denk dat je doorbraken kunt creëren met zo’n vakoverstijgende benadering. En, ook belangrijk, dat je elkaar weet te vinden als het echt moeilijk wordt. Want dat gaan we nodig hebben.’
Tekst: Marijn Kramp