Feit of fictie? 5 hardnekkige liefdesmythes ontkracht met onderzoeker Iliana Samara
‘Als je de ware ontmoet, weet je dat meteen’, of: ‘Opposites attract’: over de liefde en aantrekkingskracht gaan hardnekkige overtuigingen rond, maar zijn ze wel waar? Iliana Samara onderzoekt de werking van aantrekkingskracht en legt uit welke liefdesmythes we wat minder serieus mogen nemen
Als promovenda bij het CoPAN Lab, onderdeel van de sectie Cognitieve Psychologie, onderzoekt Iliana Samara hoe verlangen werkt en hoe aantrekkingskracht onze keuzes beïnvloedt. Als we iemand leuk vinden, hoe is dat terug te zien in ons fysieke reactie? Kunnen we dit proces ooit voorspellen, en daarmee ongemakkelijke dates voorkomen?
Die vragen laten zich maar moeilijk beantwoorden, want, zo benadrukt Samara, psychologisch onderzoek is lang niet altijd zo eenduidig. Wat zegt zij over deze vijf veelgehoorde opvattingen over de liefde?
1. We voelen ons meestal aangetrokken tot onze tegenpool
‘In tegenstelling tot dit populaire idee, voelen we ons juist eerder aangetrokken tot mensen die veel op ons lijken. Dit staat bekend als "Byrne's law of attraction". Interessant genoeg suggereert onderzoek dat het er bij aantrekkingskracht niet per se om gaat dat we daadwerkelijk veel overeenkomsten hebben, maar om onze subjectieve ervaring. Dat we het idee hebben dat die ander op ons lijkt.
In 2020 voerden mijn collega Tom Roth en ik, in samenwerking met het tijdschrift Quest, een online blind-date onderzoek uit waarbij we mensen afwisselend koppelden aan partners die qua persoonlijkheid op hen leken, en juist helemaal niet. Uit onze voorlopige resultaten bleek dat het niet veel uitmaakte of mensen werden gekoppeld aan iemand met wie ze veel gelijkenissen hadden. Belangrijker was dat ze de ervaring hadden dat ze een gelijkgestemde hadden ontmoet. Die bepaalde of iemand nogmaals op date wilde. Het zou dus kunnen dat, wanneer we ons tot iemand aangetrokken voelen, we diegene door een roze bril zien en overeenkomsten zien die er helemaal niet zijn.’
‘Als we iemand leuk vinden, zien we sneller overeenkomsten, ook als die er helemaal niet zijn’
2. Vrouwen zijn kritischer bij het kiezen van hun partner dan mannen.
‘Meerdere onderzoeken suggereren dat dit idee klopt. Mannen geven in het algemeen eerder aan dat ze zich aangetrokken voelen tot een potentiële partner, of dat ze nog een date willen, dan vrouwen. In een recent speeddate-onderzoek dat we hebben uitgevoerd, gaf bijvoorbeeld 26% van de vrouwen in onze steekproef aan dat ze graag nog een date zouden willen met een partner die ze hebben ontmoet, tegenover 44% van de mannen.
Een theorie is dat vrouwen kieskeuriger zijn omdat zij de meeste lasten dragen als het gaat om het baren en opvoeden van kinderen. Het uitkiezen van een persoon die daarbij kan helpen is cruciaal, wat bekend staat als de 'parental investment theory'. De meeste literatuur richt zich echter op heteroseksuele participanten; het zou interessant zijn om een meer diverse groep in dit onderzoek gerepresenteerd te zien.’
3. Vrouwen voelen zich aangetrokken tot rijke mannen, mannen tot knappe, jonge vrouwen.
‘Leeftijd, rijkdom en opleidingsniveau zijn slechts enkele factoren die bepalen of iemand zich tot een ander aangetrokken voelt of een relatie wil. Over het stereotype van de oudere man die op jonge vrouwen valt: hoewel dit al lang wordt beweerd, blijkt uit recent onderzoek dat het genuanceerder ligt.
Wat betreft vrouwen die op rijke mannen vallen, is het inderdaad waar dat hoeveel geld iemand verdient, enigszins voorspelt hoe aantrekkelijk anderen hem vinden. Maar bedenk ook dat inkomen samenvalt met andere factoren, zoals opleidingsniveau, intelligentie of sociale vaardigheden. En nogmaals: al deze eigenschappen zijn onderdeel van een groter plaatje. Er zijn heel veel dingen die we meewegen bij het aangaan van een relatie.’
'In eerder onderzoek wisten mensen binnen 3 seconden of ze geïnteresseerd waren in hun date'
4. Of je bij elkaar past, weet je meteen.
'Het hangt ervan af wat je bedoelt met 'bij elkaar passen'. Wanneer je iemand voor het eerst ontmoet, weet je alleen of je diegene aantrekkelijk vindt of niet. Dat is meestal het eerste waar we naar kijken als we bedenken of we nog een keer op date willen.
Uit recent blinddate-onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen binnen 3 seconden kunnen aangeven of ze geïnteresseerd zijn in hun partner, en die interesse bleef tijdens de rest van de date gelijk. Dus ja, we weten heel snel of we de ander snel nog eens willen zien. Maar om te weten of we een langdurige relatie willen aangaan, moeten we de ander echt goed leren kennen, en dat kost tijd.’
‘Aantrekkingskracht kan vervagen, maar ook opnieuw worden aangewakkerd’
5. In een lange relatie, als de aantrekkingskracht vervaagt en wordt vervangen door "duurzame" liefde, is het onmogelijk om die aanvankelijke vonk terug te krijgen.
‘Die eerste vonk die we voelen als we iemand voor het eerst ontmoeten, of tijdens de eerste paar maanden van een nieuwe relatie, vervaagt inderdaad na verloop van tijd. Het is alleen niet zozeer dat die aantrekkingskracht wordt ‘vervangen’, want liefde en aantrekkingskracht kunnen beide blijven bestaan, je hoeft niet te kiezen. Om die vonk in een relatie te behouden, moeten beide partners zich blijven inspannen. Onderzoek suggereert bijvoorbeeld dat samen nieuwe, uitdagende activiteiten ondernemen, helpt om de vonk in een relatie levend te houden.
Aantrekkingskracht en liefde zijn twee verschillende dingen die mensen tegelijkertijd kunnen ervaren, en ook al kan de aantrekkingskracht vervagen, hij kan in een lange relatie ook opnieuw worden aangewakkerd.’