‘Poolse presidentsverkiezingen worden belangrijk voor het internationale toneel’
Polen stemt zondag in een eerste verkiezingsronde op een nieuwe president. Docent Jan Meijer duidt: ‘De uitslag zal veel invloed hebben op gewenste hervormingen door de liberale regering van Donald Tusk.’
Wat staat er precies op het spel voor de Poolse bevolking bij deze verkiezingen?
‘De presidentiële verkiezingen vinden om de vijf jaar plaats. De functie is in principe ceremonieel, maar de president kan wetsvoorstellen blokkeren en treedt op bij bepaalde internationale evenementen. Dat speelt een belangrijke rol binnen Polen, waar de macht in de afgelopen 15 jaar heen en weer is geschoven tussen de rechts-conservatieve partij PiS en de centrum-liberale partij Burgerplatform. De liberale regering van Donald Tusk heeft sinds het aantreden in 2023 geprobeerd om wetswijzigingen op gebied van de rechtsstaat erdoorheen te krijgen, maar die zijn structureel tegengehouden door de huidige president, de conservatief Duda. Het gaat ook over wetsvoorstellen op gebied van abortus en LHBTI-rechten. Als de volgende president uit hetzelfde kamp komt, kan dat de levensvatbaarheid van wetsvoorstellen vanuit de regering enorm vergroten. En op de lange termijn kan dat weer effect hebben op de bevolking en het Poolse narratief, als een land dat een meer conservatief of juist een meer liberaal pad inslaat. De opkomst bij deze verkiezingen zou best groot kunnen worden; bij de vorige verkiezingen lag die rond de 68%, wat hoog is voor Poolse begrippen.’
Hoe staat de bevolking op dit moment tegenover een meer progressieve richting?
‘Dat is moeilijk te zeggen, de Poolse bevolking is van oudsher sterk verdeeld. Maar Tusk heeft de afgelopen tijd steeds minder nadruk gelegd op rechtsstatelijke hervormingen en presenteerde zich meer als een sterke leider met kritische blik op belangrijke onderwerpen zoals migratie. Ik denk dat dat hem bredere steun heeft opgeleverd. De liberale presidentskandidaat Rafal Trzaskowski staat dan ook licht voor in de peilingen, hoewel de afstand met de conservatieve kandidaat Nawrocki kleiner is geworden. Dat laatste komt omdat Trzaskowski een vrij ‘zachte’ politicus is die in de laatste debatten niet erg sterk overkwam. Aan de andere kant kleeft er nu net weer een groot schandaal aan Nawrocki (over het verzwijgen van het bezit van een tweede appartement, red.). Het zal dus spannend worden komende zondag, over de uitslag valt moeilijk iets te voorspellen. Ik verwacht niet dat er al een definitieve beslissing valt, er doen nog te veel overige kandidaten mee die procenten afsnoepen van de twee belangrijkste kandidaten. De tweede ronde, in juni, zal denk ik de doorslag geven.’
Welke implicaties kan de uitslag voor Europa hebben?
‘De rechtsstatelijke hervormingen waren rond 2023 belangrijker voor de Europese Unie, omdat Polen toen niet voldeed aan allemaal eisen waardoor Europese subsidies werden stopgezet. Door de oorlog in Oekraïne en de verkiezing van Trump zijn die onderwerpen op de achtergrond geraakt, de Europese subsidies zijn inmiddels ook hervat. De keuze voor een president zal dan ook vooral veel uitmaken voor de positie die Polen zal innemen op het internationale toneel. Trzaskowski heeft steun voor Oekraïne uitgesproken, Nawrocki zit veel meer op de lijn van Trump. Een mooi symbool daarvoor is dat Trzaskowski als enige kandidaat met Zelenski heeft afgesproken en op de foto is geweest, terwijl Nawrocki als enige kandidaat bij Donald Trump in het Witte Huis op bezoek is geweest en met hem op de foto heeft gestaan.’
Ga jij voor de buis zitten, komende zondag?
‘Ik denk dat ik online live uitslagen ga volgen, maar de echte ontknoping volgt dus denk ik in juni. En dáár ga ik zeker bovenop zitten!’
Over Jan Meijer
Jan Meijer is docent aan het Instituut Politieke Wetenschap. Eerder verrichtte hij onderzoek naar populistische Euroscepsis in het Poolse politieke landschap en woonde tijdens het schrijven van zijn masterscriptie een jaar in Kraków.